एक वर्षमा ४० अर्बको शंकास्पद कारोबार, सम्पत्ति शुद्धीकरणमा धेरै र दोस्रोमा कर छली
काठमाडौँ । नेपालमा शंकास्पद कारोबार उच्च भएको पाइएको छ ।
सोमबार नेपाल राष्ट्र बैंकको वित्तीय जानकारी इकाइले प्रकाशन गरेको एक प्रतिवेदनले यस्तो देखाएको हो । सम्पत्ति शुद्धीकरणका लागि गरिने शंकास्पद कारोबार धेरै र दोस्रोमा कर छलीमा हुने गरेको पाइएको छ।
नेपाल राष्ट्र ब्यांक अन्तर्गतको वित्तीय जानकारी एकाइले सार्वजनिक गरेको शंकास्पद कारोबार सम्बन्धी प्रकाशनले सन् २०२३ मा विगत वर्षहरूका तुलनामा उच्च संख्यामा शंकास्पद कारोबार भएको निष्कर्ष निकालेको छ। सन् २०२३ मा ६ हजार २५५ वटा शंकास्पद कारोबार भएका थिए। यो अघिल्लो वर्षका तुलनामा ५७ प्रतिशत धेरै हो।
यद्यपि शंकास्पद कारोबार सबै अपराध नै भएको भनी व्याख्या गर्न मिल्दैन। एकाएक प्रमुख रावलले भने, “शंकास्पद कारोबार प्रमाणित कसूर होइन, कसूर गरेको हुन सक्ने आशंका मात्रै हो। यी शंकास्पद कारोबारलाई छानबिन गरेर कसूर भए/नभएको टुंगोमा पुग्न सकिन्छ।”
ब्यांक तथा वित्तीय संस्था, बीमा, रेमिटेन्स कम्पनी लगायत संस्थाले हरेक वर्ष आफू मार्फत ग्राहकले गर्ने कारोबारमा शंका लागेमा त्यसको सूचना वित्तीय जानकारी एकाइमा पठाउनुपर्छ। त्यही सूचनाका आधारमा एकाइले एकीकृत विवरण प्रकाशित गरेको हो।
अध्ययन प्रतिवेदनमा ४० अर्बभन्दा बढीको शंकास्पद कारोबार भएको आशंका गरिएको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्था, रेमिट कम्पनी, स्टक ब्रोकर, बिमा कम्पनीलगायतका संस्थाहरूमा यस्तो कारोबार भएको अध्ययनले देखाएको छ । एकाएक प्रमुख रावलले भने, “यस्तो गतिविधि उक्त संस्थारूले गरेको शंकास्पद कारोबार होइन उक्त संस्थाहरूमा भएका ग्राहकको खाताबाट हुने कारोबारमा यस्तो आशंका गरिएको हो ”।
सहकारीबाट भने दुई वटा शंकास्पद कारोबारको मात्रै रिपोर्टिङ भएको छ। जबकि रकम जम्मा गर्दा सम्पत्तिको स्रोत नखोजिने भएकाले सबैभन्दा धेरै शंकास्पद कारोबार सहकारीमा हुनुपर्ने अनुमान छ। सहकारी संस्थाहरू कसिलो नियमनमा नरहेका कारण यी संस्थाले शंकास्पद कारोबारको विवरण नै वित्तीय जानकारी एकाइमा पठाउँदैनन्। अर्कातिर, धेरै सम्पत्ति लुकाउने स्थान घरजग्गाको शंकास्पद कारोबारको त रिपोर्टिङ नै हुँदैन।
खासगरी, धेरैजसो शंकास्पद कारोबार सम्पत्ति शुद्धीकरणसँग सम्बन्धित छन्। कुल शंकास्पद कारोबारमध्ये आधाभन्दा बढी सम्पत्ति शुद्धीकरण गरिएको हुन सक्ने एकाइले जनाएको छ। अवैध तरीकाले आर्जन गरिएको धन चोख्याउने प्रक्रिया नै सम्पत्ति शुद्धीकरण हो।
शंकास्पद कारोबारमा सर्वाधिक हिस्सा वाणिज्य बैंकहरुको देखिएको छ । वाणिज्य बैंकहरु मार्फत ८४.४४ प्रतिशत शंकास्पद कारोबार भएको पाइएको हो । प्रतिवेदन अनुसार गत वर्ष वाणिज्य बैंक मार्फत ५ हजार २८२ वटा शंकास्पद कारोबार भएको छ ।
यस्तै, विकास बैंक मार्फत ३३०, भुक्तानी सेवाप्रदायक मार्फत २११, रेमिट्यान्स कम्पनी मार्फत १५६, फाइनान्स मार्फत ९९, स्टक ब्रोकर मार्फत ६२, जीवन बीमा कम्पनी मार्फत २६, नियामक निकाय (राष्ट्र बैंक) मार्फत ११ वटा शंकास्पद कारोबार भएको छ । यता, निर्जीवन बीमा कम्पनी मार्फत २, सहकारी संस्था मार्फत २ र मर्चेन्ट बैंकर मार्फत एउटा मात्र शकांस्पद कारोबार भएको पाइएको छ ।
हरेक वर्ष शंकास्पद कारोबारको विवरण संकलन गरेर एकाइले सम्बन्धित निकायमा पठाउने गरे पनि छानबिन गरी मुद्दा दायर गर्ने क्रम भने असाध्यै न्यून छ। नेपालले सम्पत्ति शुद्धीकरण नियन्त्रणका लागि पर्याप्त पहल नगरेका कारण सम्पत्ति शुद्धीकरण नियन्त्रण सम्बन्धी निगरानी राख्ने अन्तर्राष्ट्रिय संस्था फाइनान्सियल एक्सन टास्कफोर्स (एफएटीएफ) र उसको सहायक संस्था एशिया प्रशान्त समूह (एपीजी)ले नेपाललाई जोखिम सूची (ग्रे लिस्ट)मा राख्ने तयारी गरेको छ। यी संस्थाले नेपालमा सम्पत्ति शुद्धीकरणको अवस्थाबारे प्राविधिक मूल्यांकन गरिसकेका छन्। अब अक्टोबरमा फेरि नेपालको स्थिति मूल्यांकन हुनेछ।
राष्ट्र बैंकका सहायक सूचना अधिकारी डा. भागवत आचार्य भन्छन्– यो बैंक तथा वित्तीय संस्थालगायतका आर्थिक कारोबार गर्ने संस्थाबाट आएको शंस्कापद कारोबारको विवरण हो । प्राप्त सूचनामाथि इकाइले प्रारम्भिक अध्ययन–अनुसन्धान गर्छ । साँच्चीकै शंकास्पद कारोबार भएको देखिएमा थप कारबाही अघि बढाउन कारोबारको प्रकृति र प्रयोजनअनुसार केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, सम्पत्ति शुद्धीकरण विभाग, नेपाल प्रहरीलगायत निकायमा सिफारिस गर्छौँ । त्यसपछि सोही निकायहरूले यसको कारबाही अघि बढाउँछन् । समग्रमा इकाइमा आएका सबै जानकारीमा अनुसन्धान हुन्छ ।